اولین کتابی که در سال جدید خواندم این کتابِ جمع و جور بود. قصه ای برگرفته از کتاب بزرگ و مفصل هزار و یک شب. کتاب با ویرایش و دقت نظر جناب دولت آبادی خواندنی تر شده. می‌توان آن را در وقت فراغت یک ساعته خواند و لذت برد.
دین‌گریزی ستیزه‌جویانه‌ی نسل زِد!
از ده‌ساله‌گی، نماز می‌خوانم و روزه می‌گیرم. این را نه از باب ستایش خود و یا به رخ کشیدن دین‌ورزی‌ام، که از باب توجه دادن به تغییر موقعیت اجتماعی دین در ایران، به میان می‌کشم. در خانه‌ی ما همه روزه بودند؛ حتی آن‌هایی که عذری داشتند هم بیدار می‌شدند و سحری می‌خوردند تا روزه‌نمایی کنند. روزه‌داری ما در تعلیم، خواست، تشویق، و برنامه‌ریزی خانواده جا داشت. پدر و مادر را با این کار خوش‌حال و از آنها قدردانی می‌کردیم. کلاس سوم ابتدایی وقتی معلم ما فهمید که من نماز می‌خوانم، گفت نماز بر تو واجب نیست. فردای همان روز، وقتی مادرم ماجرا را از من شنید، به مدرسه آمد و با خانم نقاب دعوای مفصلی کرد که تو حق نداری بچه‌ی من را نسبت به نماز بی‌انگیزه کنی. حالا خانواده‌ی ما گسترده‌تر شده است و هر کدام از آنها که در سفره‌ی سحر ماه رمضان جمع می‌شدند، کلی بچه و نوه دارند. بعضی از آنها روزه نمی‌گیرند. اساسا ماه رمضان و روزه گرفتن مساله‌ی آنها نیست. بجز آنها بسیاری دیگر از خویشان را هم می‌بینم که روزه نمی‌گیرند. در این مدتی که برای تعطیلات نوروز به دزفول آمده و آنها را می‌بینم، از آنها می‌پرسم چرا روزه نمی‌گیرید، چرا نماز نمی‌خوانید، و چرا از خدا روی‌گردانی می‌کنید. آنها خیلی حوصله‌ی مواجهه با این پرسش‌ها را ندارند و از گفتگو در این باره فرار میکنند. گاهی که با اصرار من روبر می‌شوند، می‌گویند "روزه بگیرم برای کی" یا " روزه بگیرم که چه بشود". در کلام‌شان نوعی لجاجت، دل‌خوری، ستیزه، و تا اندازه‌ی خشونت وجود دارد. گویی با روزه نگرفتن می‌خواهند اعتراض کنند. اعتراض به دیده نشدن، اعتراض به ناامیدی، اعتراض به دلار صد هزارتومانی، و اعتراض به وضعیت(به قول خودشان) نابسامان اقتصادی. کاری که آنها میکنند، تا اندازه‌ای نتیجه‌ی تغییر موقعیت اجتماعی دین است. زمان ما، پایگاه اجتماعی دین در خانواده بود و حالا در ساختارهای سیاسی و قدرت. آنها گمان میکنند با نماز خواندن و روزه گرفتن، سازمان‌هایی را خوش‌حال میکنند که گامی برای بهبود حال آنها بر نداشته‌اند. آنها لج کرده‌اند. راستش را بخواهید در این موقعیت، هیچ استدلالی برای آنها نداشتم. اساسا با کسی که لج کرده است نمی‌شود حرف زد تا چه رسد به آوردن استدلال. من فقط از آنها خواستم که با این لجاجت، زندگی خود را از خدا، معنویت، و معنا تهی نکنند. به آنها گفتم که خدا هست، حتی اگر مبلغان‌ش نتوانند اثباتش کنند. به آنها گفتم که شما (و همه‌ی ما)به خدا نیاز دارید/یم. در لحظه‌های دشوار زندگی نیاز دارید که صدای‌ش کنید، حتی اگر از معلمان دین رنجیده باشید، خدا را برای خود نگه بدارید؛ این لجاجت شما را بی‌تکیه‌گاه می‌کند. روزه بگیرید حتی اگر فکر می‌کنید معلمان دین کاری برای شما نکرده‌اند. البته می‌دانم که این حرف‌ها چاره‌ی کار نیست؛ چاره‌ی کار این است که دین به موقعیت اجتماعی گذشته‌اش، یعنی خانواده برگردد.
مهراب صادق‌نیا
چند بار نهج‌البلاغه خوانده اید؟
اصلا خوانده اید؟ من دو بار خوانده ام. خیلی وقت پیش! محرک من مرحوم دشتی و ترجمه ی خوب ایشان از نهج‌البلاغه بود. ترجمه ی ایشان را رهبر انقلاب هم تایید و سفارش کرده اند. نیت کرده ام حتما نهج‌البلاغه خوانی را از سر بگیرم. در مقدمه نهج‌البلاغه ای که به ترجمه استاد محمد دشتی خواندم ، ایشان این تذکر و تلنگر را آورده که واقعا عجیب است و حیرت انگیز
« از آغاز تحصیلات حوزوی (سال‌های ۴۳ـ۵۰) که ترجمه‌های موجود را مطالعه می‌کردم و کاستی‌های مفهومی را می‌یافتم، نگران و در فکر چاره‌اندیشی بودم که یکی از نوشته‌های جرج جرداق مسیحی (استاد ادبیات عرب در لبنان) را خواندم که اعتراف کرده بود: «جاذبه‌های کلمات امام علی علیه السلام، شوری در من ایجاد کرد که ۲۰۰ بار نهج البلاغه را مطالعه کردم». چنان بر خود لرزیدم و به تعصب و غرور اعتقادی من ضربه وارد شد که تا مدتی حالت عادی نداشتم. بر خود نفرین کردم که چرا یک مسیحی ۲۰۰ بار نهج‌البلاغه را می‌خواند اما من که خود را از شیعیان امام علی علیه السلام می‌شمارم و ادعای محبت و ولایت او را دارم به راستی چند بار نهج البلاغه را خوانده‌ام و با مفاهیم ارزشمند آن به چه میزان آشنایی دارم ما که در خانواده شیعه از پدر و مادر شیعه و از خاندان شیعه و در کشور شیعیان قرار داریم چرا باید با نهج البلاغه بیگانه باشیم؟»
دو روز پیش گفت: «حالا که به پایان سال رسیده‌ایم و به پشت سر خودم نگاه می‌کنم، می‌بینم که امسال هیچ دستاوردی نداشته‌ام جز» یکی‌دو کار کوچک و ساده‌ای که نام برد. و ناخوش بود از اینکه چیزی، کاری، محصولی برای ارائه و عرضه ندارد؛ گوئی این نداشتن باعث هدررفت عمر و مایۀ شرمساری است. نمی‌دانم کجا خواندم، یادم نمی‌آید چه کسی گفته، که یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین و ارزشمند‌ترین دستاوردهای انسان تواضع و فروتنی است. تلاش بسیار میخواهد تا انسان گردن‌کشی را کنار بگذارد و خم شود؛ فهم بسیار لازم است تا انسان خود را بزرگ و مهم نبیند. به‌علاوه، فروتنی حد و پایان و انتهایی هم ندارد. نامحدود و مستمر می‌توان فروتن بود. این فروتنی گشودگی به روی کمالات اشیاء و اشخاص و هستی است و انسان را بهره‌مند، بلکه سرشار می‌سازد از غنای وجود. اما فروتنی در برابر چه؟ فروتنی در برابر دیگران، طبیعت، تاریخ، سنت، جهان و اساساً کل هستی و شاید همه‌چیز.
غزالی فر
ما آدم‌ها خیلی وقتها از یکدیگر بیزاریم و فقط به دنبال فرصتی هستیم تا از دست هم خلاص شویم. خیلی‌ها این احساس تنفر از یکدیگر را دوست ندارد و دلشان میخواهد که دوست داشته باشند و دوستشان بدارند. اما لاجرم فقط به تکرار الفاظ دوستانه‌ای دلخوش میکنند بی آنکه تعلق و برادری ای پیش بیاید. البته که ما چاره‌ای نداریم. این وضعیت به خاطر مشکلات اخلاقی و فردی و یا حتی روانشناختی من نیست که از دیگران بیزارم این روح زمانه‌ی امروز است که دیگری جهنم است. وقتی که آدمی پا در دل خطرها میگذارد دردش میگیرد و ممکن است باعث و بانی این سختی و رنج را لعن و نفرین کند. حتی ممکن است در زمانه‌ی امروز شاعران فقط شکایت کنند و از درد و بی وفایی یار ناله سر دهند و مثلا دیگر شاعری پیدا نشود که بگوید: سعدی از اخلاق دوست هر چه برآید نکوست گو همه دشنام گو کز لب شیرین دعاست ما ممکن است از هم بیزار باشیم و حتی تاب دیدن همدیگر را نداشته باشیم. و این بیزاری به خاطر رنجی ست که در عهد دوستی قرار داده شده. هر جا که عهدی بسته شد دشواری ها پدید آمد. "که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها". به راستی چه سِّری در این است که «لَوْ أَحَبَّنِی جَبَلٌ لَتَهَافَتَ» کوه نیز در زیر بار دوستی علی(ع) تاب نمی‌آورد و نابود میشود. این سخن که از جملات قصار مولاست مرا به این فکر انداخت که نکند خود یار دوستان را در گرداب بلایا می‌اندازد. نه فقط به خاطر آنکه گزینشی بشود و مرد از نامرد جدا شود بلکه شرط دوستی قرار گرفتن در سهمگین ترین بلایاست تا تو آنقدر پیش بروی که ناامید شوی و از بودن خود توبه کنی. شاید گمان کنیم امروز که دیگر دوستی و برادری جایی ندارد، باید بیشتر برای هم دل بسوزانیم اما از این همه دلسوزی جز ایجاد توقع چه سود؟ وقتی بچه را زیاد مراقبت کنی و هوایش را داشته باشی فردا که بزرگ بشود طوری زیر میزت میزند که آن وقت می‌فهمی هر چه کردی برای خودت کردی. و چه بسا دیگران را هم به زحمت می‌اندازیم در حالیکه اگر این جنس دلسوزی‌ها نبود، همه به همان سفره‌ی نان و پنیر خودمان دل خوش بودیم. آیا میشود یکدیگر را به میدان بلا بیندازیم؟ آیا میشود به جای کمک های بیهوده، قدری میدان های آزمون و ابتلا را به یکدیگر رهنمون شویم؟ غلام آن کلماتم که آتش انگیزد آیا میشود خودمان پیش برویم و به دیگران هم بگوییم بیا؟ تو هم بیا و در این ده باصفا، صفا کن. آیا میشود یکبار هم که شده نترسیم و به خاطر زن و بچه خودمان را تباه نکنیم و خودمان و آنها را در میدان بلا قرار دهیم؟ آن وقت پس از آنکه تو را سرزنش کنند عده‌ای از آنها به سراغت می آیند در حالیکه اشک از چشمهایشان جاری ست. پس از توبه از این نحوه بودن ما همه یکبار دیگر متولد میشویم و چون تازه متولد شده‌ایم دیگر برای هم خواستنی میشویم و به هم تعلق پیدا می کنیم و عاشق هم میشویم. طبیعی ست که کسی امروز کسی را دوست نداشته باشد. ما همه محتاج این تذکریم که اگر از نحوه بودن خود توبه نکنیم خود را تنها بیابیم. ما محتاج توبه‌ایم که نه فقط آدم خوبی باشیم و یا مثمر ثمر، بلکه فقط بتوانیم با هم باشیم. هزار کار خوب و کمک کردن به یکدیگر در برابر یک لحظه توبه چیزی نیست. آیا نباید فکر کنیم که راه گوش سپردن به سخن آقا همین توبه است. تعارف که نداریم برای ما سخن آقا تکراری ست خودشان هم گفته‌اند. نکند جای ما اشتباه است که استقامت را تکرار می‌فهمیم...
علیرضا خیران
شجاع‌تر از علی «ع»
من معتقدم امام حسن مجتبى شجاعترین چهره تاریخ اسلام است. می‌پرسید از على هم شجاع‌تر است؟ از برادرش حسین هم شجاع‌تر است که در میدان جنگ، آن جنگ خونین، با آن فداکارى عجیب خودش را به کشتن داد؟ بله، شجاعت واقعى این است که انسان برطبق آنچه مصلحت فکر و ایدئولوژى اوست اقدام بکند؛ اگرچه کسى نفهمد. و امام حسن حاضر شد خود را و نام خود را و وجهۀ خود را و محبوبیّت خود را در میان دوستان نزدیکش، فداى مصلحت واقعى بکند؛ حاضر شد که او را نشناسند، براى اینکه اسلام را بشناسند و اسلام بماند. آیا امام حسن می‌توانست در جنگ با معاویه شهید باشد؟ نه، نمی‌توانست! شهید کیست؟ شهید آن کسى است که جان خود را مایه میگذارد، خون خود را می‌ریزد، براى ابقای فکر و ایدهاى که به آن احترام میگذارد؛ این شهید است. امام حسن اگر در میدان جنگ کشته می‌شد، به این معنا بود که معاویه تنها منازع خود را، تنها کسى را که امکان دارد نقش افشاگرى و رسواگرى در برابر روش‌هاى پنهانى و ریاکارانه معاویه ایفا کند، یک چنین رقیبى را دیگر در مقابل راه خود نبیند.
سیدعلی حسینی خامنه‌ای، کتاب دو امام مجاهد، صفحات ۴۲ و ۴۴
عجیب‌ترین خوی آدمی این است که می‌داند فعلی بد و آسیب‌رسان است اما آن را انجام می‌دهد و به کرات هم! هر آدمی دانسته و ندانسته، به نوعی در لجاجت و تعارض با خود به سر می‌برد و هیچ‌دیگری ویرانگرتر از خود آدمی نسبت به خودش نیست..
از کتاب سلوک/محمود دولت‌آبادی
گنجشک‌ها که غصه روزی نمی‌خورند
ما می‌خوریم بیشتر از آب و نان، ببخش
باری اگر حرارت دوزخ نصیب ماست
ما را به شعله‌های دلِ عاشقان ببخش...
قربان ولیئی
از تاریخ این عکس مرحوم پدرم که در خانه ی مادرم، زینت بخش اتاق است، چیزی قریب به ۶۰ سال می‌گذرد! پدر همیشه برای من سوژه ای ناب و البته مرموزی بوده برای مطالعه و تفکر. بسیاری ازآنچه که داریم از روحیات و خلقیات، منبعث از والدین، بویژه پدر است. ما ثمره ی آن رگ و پِی هستیم و من انصاف می‌دهم که اگر بهره ای از خوبی ها دارم از آن مرحوم است که در نوعِ خود آدمی ساکت، اهل مطالعه، صبور آن هم در حدِ حرص درآر، بی اعتنا به حرف این و آن، اهل مطایبه و نقل داستان های تاریخی، تمیز و منظم و اهل دیانت و مسجد و ...بود. بدی های فراوانم همه از خودِ ناجورم است.یکی از چیزهای عجیب او با این که سوادش کم بود این بود که جدول روزنامه را با تبحر و کامل حل می‌کرد و حافظه ی نقل داستانش کولاک بود و در اصلاح ذات البین مهارت و حوصله داشت و محورِ فامیل بود و به هیچ وجه اهل حاشیه و جزئیات نبود. امشب گفتم بگذار یادش کنم و با این متن صلوات و فاتحه ای را از جانب دوستانم، نصیبِ آن مردِ خوب خدا کنم.
خدا پدرهایتان را برایتان نگه دارد.
من تصور می‌کنم این فرازهای صحبت‌های دیروز رهبر انقلاب، برای نوعِ ماها اهمیت بیشتری دارد. یکی از اختلالات فعالیت های فرهنگی و تربیتی هم همین است. فاصله ی زیاد و آزار دهنده ی تصمیم تا عمل!
یک نکته مهم دیگری که در کارهای ما از جمله در مسئله‌ی اقتصاد تأثیر اساسی دارد، سرعت عمل است. ما بطیء حرکت می‌کنیم، کُند کار می‌کنیم، یک فکر سازنده‌ای به ذهن‌مان می‌رسد که باید عمل بشود، فرض کنید مثلاً مسیر شمال - جنوب از باب مثال، از وقتی که این فکر به ذهن ما می‌رسد، تا وقتی که تصمیم می‌گیریم این کار را انجام بدهیم، فاصله‌ی زیادی به وجود می‌آید. در حالی که گاهی اوقات این فاصله می‌تواند به یک‌دهم تقلیل پیدا کند. دیر تصمیم می‌گیریم، بعد که تصمیم گرفتیم، تا شروع می‌کنیم به اجرا، باز فاصله به وجود می‌آید. خب تصمیم گرفتیم، عمل کنید دیگر. وقتی که فهمیدیم، تصمیم گرفتیم، دانستیم که این کار باید انجام بگیرد بلافاصله شروع کنیم به عمل، بعد که شروع می‌کنیم به عمل، تا گرفتن نتایج فاصله به وجود می‌آید. علت این هم عمدتاً عدم پیگیری است، عمدتاً این است. یکی از توصیه‌هایی که این بنده غالباً به مسئولین محترم، مدیران محترم، رؤسای محترم جمهور در این سال‌ها داشتم همین است، پیگیری کنند کارها را. شما یک تصمیمی می‌گیرید، یک اقدامی می‌کنید، به مسئولی مسئولیت می‌دهید، او هم می‌گوید چشم، او هم دروغ نمی‌گوید، او هم به نفر بعدی خودش [می‌گوید] اما وسط کار معطل میشود. باید رفت، باید از نزدیک دید، باید کارها را رها نکرد، این فاصله‌ها را باید کم کرد، فاصله بین فکر و تصمیم، بین تصمیم و اجرا، بین اجرا و نتیجه، این فاصله‌ها خیلی زیاد است. ۱۴۰۳/۱۲/۱۸
